Cumhuriyet Döneminden Günümüze Sosyal Bilgiler Öğretiminin Dönüşümü
The Transformation of Social Studies Teaching from the Republic Period to Today
Özet Görüntüleme: 0
/ 
PDF İndirme: 0
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.18006770Anahtar Kelimeler:
Sosyal bilgiler öğretimi, program geliştirme, Eğitim-öğretim, Eğitimde dönüşümÖzet
Türkiye’de ilkokul ve ortaokullarda okutulan sosyal bilgiler dersi, öğrencilerin sosyal hayata etkin bir şekilde katılımı için gerekli temel bilgi, beceri ve değerleri kazandırmada merkezi bir rol üstlenmektedir. Bu yeterliliklerin önemli bir bölümü, özellikle ilkokul düzeyinde okutulan sosyal bilgiler ve hayat bilgisi dersleri aracılığıyla edinilmekte, böylece öğrencilerin sosyal, ahlaki ve vatandaşlık gelişimlerinin temeli atılmaktadır. Bu konumlandırma, sosyal bilgileri yalnızca akademik bir ders olmaktan çıkararak müfredatın en kritik unsurlarından biri haline getirmekte ve bireyleri vatandaşlık bilinci ile yaşam boyu sosyal katılım için hazırlamaktadır.
Türkiye’de eğitim sisteminin tarihsel gelişimi incelendiğinde, program geliştirme çalışmalarının hiçbir zaman durağan olmadığı görülmektedir. Aksine, eğitim programları sürekli olarak toplumsal ihtiyaçlardaki değişimlere ve siyasi-ideolojik koşullardaki dönüşümlere bağlı olarak yeniden şekillenmiştir. Temel eğitim programının merkezinde yer alan sosyal bilgiler dersi de bu dinamiklerden bağımsız düşünülemez. Bazı dönemlerde siyasi ve ideolojik kaygılar ön plana çıkarken, diğer dönemlerde modernleşme, küreselleşme ve toplumsal değişimlerin gereklilikleri programın içeriğini belirlemiştir. Dolayısıyla sosyal bilgiler eğitimi, hem dönemin sosyo-politik iklimini yansıtan hem de genç nesillerin vatandaşlık ve ahlaki yönelimlerini biçimlendiren bir araç niteliği taşımaktadır.
Sosyal bilgilerin önemi sınıf içi bağlamın ötesine uzanmaktadır. Dersin temel işlevi yalnızca bilgi aktarmak değil, aynı zamanda öğrencilere sosyal normları, etik değerleri ve evrensel ilkeleri içselleştirme imkânı sunmaktır. Bu açıdan sosyal bilgiler, çift yönlü bir işlev üstlenmektedir: Bir yandan ulusal kimliği ve kültürel mirası öğrencilere aktarırken, diğer yandan evrensel insani değerleri beslemekte; küresel farkındalık ve kültürlerarası anlayışın gelişmesine katkıda bulunmaktadır.
Bu çalışma, Cumhuriyet döneminden günümüze kadar Türkiye’de sosyal bilgiler eğitiminin geçirdiği dönüşümleri incelemeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda özellikle öğretim programları ve ders kitaplarının gelişimi üzerinde durulmuştur; çünkü bu unsurlar, eğitim politikalarının ve pedagojik önceliklerin en somut yansımalarını oluşturmaktadır. Tarihsel ve pedagojik bir analiz yoluyla, sosyal bilgilerin zaman içerisinde değişen siyasi, toplumsal ve kültürel bağlamlara nasıl uyum sağladığı ortaya konulmuştur.
Sonuç olarak bu araştırma, sosyal bilgilerin yalnızca akademik bilgi aktaran bir ders olmadığını, aynı zamanda öğrencilerin sosyal, ahlaki ve evrensel değerlerle donanmış bireyler olarak yetişmesinde hayati bir rol oynadığını vurgulamaktadır. Elde edilen bulgular, program geliştirme ve değerler eğitimi üzerine yapılan tartışmalara katkı sağlamayı ve sosyal bilgiler öğretimine yönelik gelecek politika ve uygulamalara ışık tutmayı amaçlamaktadır.
Referanslar
Akpınar, M., & Kaymakcı, S. (2012). Ülkemizde sosyal bilgiler öğretiminin genel amaçlarına karşılaştırmalı bir bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(2), 605–626.
Aktan, S. (2006). Sosyal bilgilerin bir öğretim alanı olarak gelişimi ve cumhuriyet dönemi program tasarılarına olan yansımalar (Yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). YÖK Tez Merkezi.
Altay, N. (2020). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının beceriler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 276–297.
Aykaç, N. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze sosyal bilgiler programının eğitim programı öğeleri açısından değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 10(2), 406–420.
Ballı, F. E., & Kartal, S. (2020). Eğitimin siyasal işlevi; sosyal bilgiler ders kitabı örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 36–49.
Beldağ, A., & Teymur, N. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programında çokkültürlü eğitim: Bir içerik analizi. Türk Akademik Yayınlar Dergisi (TAY Journal), 2(2), 117–129.
Berk, F. (2008). Eski ve yeni ilköğretim sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında tarih konularının karşılaştırılması (Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). YÖK Tez Merkezi.
Canbaba, Z. (2023). Türkiye'de sosyal bilgiler öğretim programları.Uluslararası Alan Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 4(1), 16-20
Coşkun, D., Kodal, T., & Ersoy, A. (2022). Ortaokul sosyal bilgiler dersinde ve okul uygulamalarında sosyal katılım becerisinin geliştirilmesi sürecinin değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 55, 129–154.
Çelikkaya, T., & Kürümlüoğlu, M. (2018). Yenilenen sosyal bilgiler dersi öğretim programına yönelik öğretmen görüşleri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11, 104–120.
Demir, A. Y., & Özyurt, M. (2021). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarının 21. yüzyıl becerileri bağlamında incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 1254–1290.
Erbaş, A. A. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 23–40.
Ertürk, M., & Güler, E. (2017). 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının öğretmen görüşlerine göre incelenmesi (Muğla ili örneği). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8, 64–76.
Faiz, M., & Avcı, E. K. (2018). 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitapları “etkin vatandaşlık” öğrenme alanında yer alan becerilerin ve değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 1–21.
Gökdemir, A., & Polat, B. (2019). 1924 ile 2005 yılları arasındaki sosyal bilgiler öğretim programlarında yer alan hukuk konularının incelenmesi. Kesit Akademi Dergisi, 20, 344–360.
Güngördü, K., & Güngördü, N. (1966). Yeni ilkokul programı uygulama kılavuzu ve program geliştirme tarihçesi. Acar Matbaası.
Kaçar, T., & Bulut, B. (2020). Sosyal bilgiler öğretim programı ve 4–7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının coğrafya kavramları bağlamında değerlendirilmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 652–679.
Kalaycı, N., & Baysal, S. B. (2020). Sosyal bilgiler öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi (2005–2017–2018). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 106–129.
Kan, Ç. (2010). ABD ve Türkiye’de sosyal bilgilerin tarihsel gelişimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 505–520.
Kaz, V. (2013). Cumhuriyetten günümüze ilköğretim 1. kademe sosyal bilgiler programlarının Türk devrimine göre değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). YÖK Tez Merkezi.
Keskin, Y. (2002). Türkiye’de II. Meşrutiyet’ten günümüze kadar uygulanmış olan sosyal bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
Keskin, Y. (2012). Cumhuriyet dönemi ortaokul tarih programlarına yönelik bir analiz: Politik ve ideolojik yaklaşımların programlara yansıması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(40), 109–128.
Koçoğlu, E. (2012). Cumhuriyetten günümüze insan hakları ve demokrasi kavramları açısından sosyal bilgiler dersi eğitim programının incelenmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 1–20.
Koyuncu, B. (2015). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programlarının incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). YÖK Tez Merkezi.
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2024). Sosyal bilgiler öğretim programı. https://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354
Nalçacı, A. (2001). Cumhuriyetten günümüze ilköğretim sosyal bilgiler programındaki değişmelerin değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). YÖK Tez Merkezi.
Öğreten, A. (2017). Sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki temel becerileri kazandırmada ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler ders kitabı içeriğinin yeterliliğine ilişkin öğretmen görüşleri (Yüksek lisans tezi, Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü). YÖK Tez Merkezi.
Öner, G. (2022). Kapsayıcı eğitim yaklaşımıyla sosyal bilgiler öğretimi: Bir eylem araştırması (Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
Öztürk, C., & Kafadar, T. (2020). 2018 sosyal bilgiler öğretim programının değerlendirilmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 10(1), 112–126.
Sağdıç, M. (2019). Türkiye’de sosyal bilgiler eğitiminde disiplinlerarası öğretim yaklaşımının tarihsel gelişimi. Journal of History Culture and Art Research, 8(2), 390–403.
Sönmez, Ö. F., & Kılıçoğlu, G. (2016). Değerlendirme boyutu ile sosyal bilgiler programları (1924–2005). Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 36–49.
Şahin, H. (2004). Etkili bir sosyal bilgiler ders kitabının nitelikleri. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 95–110.
Şimşek, A., & Çakmakçı, E. (2019). Cumhuriyet dönemi ilkokul tarih ders kitaplarında Millî Mücadele. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15(30), 189–227.
Taş, C. (2019). Sosyal bilgiler dersi öğretim programları ve ders kitaplarında çok kültürlülük: 1998–2017 sosyal bilgiler ders kitaplarının karşılaştırılması (Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
Taş, H., & Kıroğlu, K. (2017). İlkokul sosyal bilgiler dersi öğretim programı’nın öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Elementary Education Online, 17(2), 697–716.
Taşkın, A., & Şimşek, A. (2017). Cumhuriyet dönemi ilkokul tarih/sosyal bilgiler ders kitaplarında eskiçağ tarihinin öğretimi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1533–1548.
Topkaya, Y., & Tokcan, H. (2016). Sosyal bilgiler öğretim programının belirlediği değerlerin 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarına yansıma düzeylerinin karşılaştırılması. International Journal of Eurasia Social Sciences, 10(3), 33–43.
Tuncer, U. (1999). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretiminde karşılaşılan içerik. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(6), 41–46.
Yalçın, A., & Akhan, N. E. (2019). Cumhuriyetten günümüze sosyal bilgiler programlarının sosyal bilgiler öğretim yaklaşımlarına göre incelenmesi. Journal of Theoretical Educational Science, 12(3), 842–873.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Ases Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
